مقدمه

اتحاديه جماهير شوروي و بيش از آن روسيه تزاري بزرگترين واقعيت ژتوپلتيكي ايران در قرون اخير بوده اند به طوري كه هيچ قدرت خارجي نتوانسته به ايران حمله كند وايران را شكست دهد و خاك آن را اشغال كند و قدرت خود را به آن اعمال كند مگر روسيه تزاري و هيچ كشوري به اندازه روسيه قلمروهايي از خاك ايران را به اشغال خود در نياورده

در دو قرن گذشته با گسترش سلطه طلبي روسيه مناسبات ايران با آسياي مركزي كه همواره با مناسبات فرهنگي وتاريخي همراه و هماهنگ بوده شدت محدود شده به طوري كه ، اواخر قرن 19 كه به فتوحات نظامي روسيه تزاري آغاز بخشهايي از خاك ايران را اشغال وتجزيه نمود به گونه اي موثر مناسبات ايران به اين منطقه محدود يا مسدود شد

با پايان گرفتن جنگ سرد در اوايل دهه 90 جهان شاهد تحولات شگرفي بود كه تحولات عظيمي در موقعيت ژنوپلتيكي جهان بوجود آورد نقطه اوج اين تحولات فرد پاشي اتحاد جماهير شوروي و تشكيل 15 كشور جديد بود كه در اين ميان حوزه ژئوپلنيكي در ميان مازندان به جهت موقعيت جغرافيايي و ذخاير غني نفتي و گاز واستقلال كشورهاي آسياي ميانه و قفقاز از هميت ويژه اي برخوردار هستند به علت شرايط خاص و كاملاً جديد اين كشورها از همان آغاز براي شناخت اين تغييرات در كشورهاي سراسر جهان به خصوص ايران اشتياق زيادي به وجود آمد و با اعلان استقلال كشورهاي آسياي مركزي و قفقاز و انحلال اتحاديه جماهير شوروي در سال 1991 مناسبات اقتصادي سياسي فرهنگي ايران همسايگان شمالي وارد دوره تازه اي شد

فصل اول فروپاشي جماهير شوري

فروپاشي اتحاد جماهير شوري، باعث ايجاد يك خلاء قدرت در نظام دو قطبي جهاني و تفسير وضعيت در نظام ژئوپليتيكي منطقه شد اين تغيير وضعيت براي ايران كه در همسايگي قدرت شرق قرار داشت بسيار حائز اهميت و شدت بيشتري بود در حال حاضر ايران به لحاظ همسايگي با قدرت متلاشي شده و نيز مجازات با آسياي ميانه كرچه از لحاظ فيزيكي و موقعيت مرزها تغييري نكرده لذا به جهت تشكيل جمهوري هاي مستقل از حيث محتوايي دچار دگرگوني هاي ژئوپاتيكي زيادي شده و حيطه عمل بيشتري پيدا كرده است. و نيز از طرفي سابق بر اين به لحاظ همين همسايگي با قدرت شرق در استراتژي غرب داراي اعتبار خاصي به عنوان حلقه مهار كمونيست و شوروي بوده كه پس از فروپاشي شوري اين اعتبار و ارزش ژئو استراتژيك خود را از دست داده است.

به جهت عقب رفتن و دور شدن مرزهاي روسيه تهديدات ارتش روسيه نيز از مرزهاي ايران برداشته شده و گرچه كماكان ايران در مقابل روسيه ضعيف است ليكن در مقابل كشورهاي آسياي مركزي و قفقاز قدرتمنديه نظر مي رسد كه فرصتهاي جديدي به دست مي دهد و دولت ايران مي تواند با بهبود بخشيدن و گسترش روابط سياسي فرهنگي اقتصادي با اين كشورها موقعيت امنيتي خود را بهبود بخشيده و در راستاي توسعه زير ساختار هاي اقتصادي خود درصد قابل توجهي از بازار منطقه را در اختيار بگيرد كه نخستين اصل در برقراري روابط سالم ودوستاه ميان كشورها آشنايي آنها با توانائيها و تنگناهاي اقتصادي اجتماعي و سياسي و فرهنگي است.